yetenekli büyücü miyazaki

bize heidi’yi tanrı göndermemiş miydi, miyazaki de kim?

miyazaki, güzel bir ad; sevdiğimiz bir ürünün markası gibi: miyazaki sabunları… miyazaki pirinçleri… miyazaki görüntü teknolojisi… oysa miyazaki çizgi filmler yapan bir yönetmenin adı. ilk kez duyduğumda bana hiçbir şey çağrıştırmadı ama ne zamanki heidi’nin yaratcısı olduğu söylendi, kalbim sürpriz bir karşılaşmanın şaşırtısı ile çarpmaya başladı. öyle mi! o mu sahiden! bizim çocukluğumuzda henüz çocukerkil düzene geçmemişti dünya ve çocukluğun doğası gelişmek için bomboş bir alana ve sessizliğe sahipti. az çizgi filmli tek televizyon kanalından yayınlanan heidi bu boşlukta, hayallerimizle birlikte çoğalır, çoğalırdı. heidi izlemiş kızları, bir dağ köyünde ateşte peynir kızartmak ve keçi sütü içmek hayallerinden tanıyabilirsiniz. bir de rüzgarı sevmelerinden, çok uzaktaki sevdikleri yerlere dokunup, oraların kokularını taşıyan rüzgarı.

yarattığınız her şey geçmişinizden oluşur



miyazaki’ninki gibi efsanevi yetenekler, sahipleri hakkında büyük merak uyandırır. filmlerindeki bu şaşırtıcı cisimler, kullandığı temalar, kahramanların karakterleri için nasıl bir çocukluk geçirmiş olmalı ki bir insan?

1941 yılında tokyo’da, dört erkek çocuğundan ikincisi olarak doğan miyazaki’nin babası savaş uçakları için parça üreten bir şirketin yöneticisi imiş. sanırım bu nedenle ilk kez çizim yapmaya başladığında da sadece uçak ve savaş gemileri çizebiliyormuş. daha sonra filmlerinde göreceğimiz büyüleyici uçan cisimlerin fikirleri demek ki ta çocukluğunun hayal dünyasında oluşmuş. 1962 yılında gakushuin üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler ve ekonomi okumaya başlamış. bu üniversitede okurken marksist düşünceden etkilenmiş. diyebiliriz ki acımasız kapitalist dünyaya meydan okuyan kahramanlarının fikri de o zaman oluşmuş. yine bu okulda çocuk edebiyatı çalışma grubuna katılmış.

çeşitli şirketlerde çalışmış ve bu sırada farkını her zaman hissettirmiş. bizim tv anime serisi heidi’yi 1973 yılında yapmış ve büyük başarı kazanmış. bu proje çerçevesinde dünya çocuk edebiyatından çok sayıda klasik eserin TV animasyon serileri hazırlanmış.

miyazaki’nin kızları hep akıllı hep cesur…

teknoloji çok ama çok hızlı ilerlerken bizi de o hızla yaşlandırıyor sanki. oğlumla aramda, çocuk benle ninem arasındaki teknoloji uçurumu var. bu kadar çok yaşlanmış olmak, miyazaki’nin diğer filmlerinin CD’lerini gördüğümde havalara uçmama engel değil yine de. mahallemizin DVD’cisi bulabildiğini kopyalamış. işte sırasıyla hayao miyazaki filmleri listesi:

- the castle of cagliostro (1979) (bizde yok)
- nausicaa of the valley of the wind (1984)
- castle in the sky (1986)
- my neighbor totoro (1988)
- kiki’s delivery service (1989)
- porco rosso (1992) (bizde yok)
- princess mononoke (1997)
- spirited away (2001)
- howl’s moving castle (2004)

miyazaki’nin bizde olmadığı için izlemediğim filmi “the castle of cagliostro” bir hırsızın maceralarını anlatıyormuş. ilk yönetmenlik yaptığı bu film çok büyük bir gişe başarısı yakalamış.

miyazaki’yi uluslararası üne kavuşturan film ise 1984 yapımı “nausicaa of the valley of the wind” ile birlikte tüm dünya miyazaki adını öğrenmeye başlamış. karanlık bir gelecekte geçiyor film. dev böceklerle kaplı ormanlar zehirli, insanlar düşüncesiz, zalim ve aç gözlü. neyse ki küçük bir halk ve bu halkın çok akıllı, merhametli ve durdurulamaz görünen enerjisi ile çok çalışkan bir prensesi var. yamaç paraşütüne benzer uçağına atlayıp, derin vadilerin, dipsiz uçurumların üstünden uçuyor, bombalar yağdıran dev savaş uçaklarının arasına korkusuzca dalıyor. tek isteği doğayı ve kendi halkını, düşüncesiz ve zalim insanların elinden kurtarmak. miyazaki bu filmini hazırlarken darwinizm'den etkilenmiş olduğunu, dinozorların neden yokolduğunu düşündüğünü ve endüstrileşmenin insanoğlunun sonunu getireceğine inandığını belirtmiş. bu filmin bir önemi de marksizme sıkı sıkıya bağlı, stüdyo ghibli’yi kremlin sarayı gibi çok katı bir disiplinle yönettiği ve kendisinin de parti başkanı gibi hareket ettiği söylenen miyazaki’nin görüşlerinin değişmeye başladığının göstergesi olması.

miyazaki bu filmden sonra 1986 yılında kendi stüdyosunu, stüdyo ghibli’yi kurmuş ve bundan sonra tüm filmlerini kendi stüdyosunda yapmış.

“castle in the sky” filmini 1986 yılında yapmış miyazaki. uzayda içi hazinelerle dolu bir ada gezegen var. ancak bu ada gezegenin koordinatlarını verecek olan gizemli taş kolye sıradan bir kızın boynunda. tüm servet düşkünü kötü adamlar da (ordu, devletin gizli servisi vs) kızın peşinde. kız, maden işçisi arkadaşı ile birlikte kötü adamlarla mücadele edip adasını, daha da güçlenip daha da zalimleşecek bu adamların elinden kurtarmaya çalışıyor. Bu sırada adadaki servetin peşinde olan ama daha sonra iyiliği seçip kıza yardım eden bir çete ailesinden yardım alıyor. çetenin lideri ailenin annesi olan komik bir haydut kadın. Bu filmde de miyazaki kahramanlarını bir taşla ya da tuhaf uzay araçları ile uçuruyor.

1988 yılında “my neighbor totoro” adlı filmi yönetmiş. adına bakıp hiç küçümsemeyin. ağaçları, ağaçların ruhu sevimli totoro’su, afacan toz cinleri ile büyüleyici bir film. klasik bir japon köy evinin mimarisin görmek de hoşunuza gidecek. Bu filmde, baba ve iki küçük kızkardeşten oluşan aile köyde bir eve taşınırlar. anneleri hastanede yatmaktadır. miyazaki’nin annesi de spinal tuberculosis adlı bir hastalık nedeniyle tam dokuz yıl hastanede yatmış. çocukluğun neşesi, annesizliğin hüznü ile dolu bu tatlı iki kız kardeş orman yaratıklarının yardımıyla hayatla ve annesizlikle baş etmeye çalışıyorlar..bir ankette totoro, tüm zamanların en çok sevilen japon filmleri kategorisinde kurosawa ’nın the seven samurai filminin ardından ikinci olmuş.

gelelim 1989’a ve “kiki’s delivery service” adlı filme. ben tüm miyazaki filmlerine bayıldım ama bu filmden çok kişisel bir haz aldım. zaten çok büyük bir gişe başarısı yakalamış. 13 yaşındaki kiki adlı küçük bir cadı adayı kız, cadılık kuralı gereği dilediği bir şehirde, bir sene boyunca kendi başına yaşamayı öğrenmeye çalışıyor. süpürgesinin tepesinde kara kedisi ile birlikte uçuyor ve bir şehre geliyor. sahip olduğu tek cadılık yeteneği uçmak olduğu için de kurye olarak çalışmaya ve bir fırının üstünde yaşamaya başlıyor. yine inanılmaz uçuş sahneleri, yine bizi kendimizden geçiren insan karakterleri… bu film, 1989 yılının en çok gişe hasılatı getiren japon filmi olmuş. ben defalarca izleyebilirim.

1992 yılında yapılan “porco rosso” filmini maalesef bulamadık, izleyemedim. birinci dünya savaşı’ndan kısa bir süre sonra adriyatik’te geçiyormuş film. bilinmeyen bir nedenle domuza dönüşmüş olan marco adlı bir pilotun hava korsanları ile olan mücadelesi anlatılıyormuş. izleyebilmeyi çok ama çok isterim. miyazaki domuzlara düşkünlüğü ile de tanınıyor. hatta zaman zaman kendini domuz olarak çizermiş.

1997 yılında çıkan “princess mononoke” izlenme rekorları ile E.T’yi geçmiş. kurtlar tarafından büyütülen mononoke insanlardan daha insan. evet yabani ama doğayı şu insan soyunun elinden kurtarmak için cesurca savaşıyor. film, japonya’nın oscar’ı sayılan japon akademi ödülü dahil çok sayıda ödül almış.

berlin film festivali’nde büyük ödülü alan ilk animasyon filmi “spirited away” filminde sıra. daha sonra amerikan sinema akademisi tarafından verilen en iyi animasyon oscarı ödülünü de alacak olan film, ta başında sizi akıl almaz bir gerilimi hissettirerek ekrana bağlıyor (sinema eleştirmenleri gibi yazdım ama gerçekten de böyle:) anne, baba ve chihiro adlı şımarık küçük kızları arabalarıyla, yeni şehirlerine doğru orman içinde yol alırken, ilginç, gizemli bir binanın önünde dururlar. kapıdan geçtikleri anda da müthiş karakterlerin bulunduğu büyüleyici, fantastik bir dünyaya yol alırlar. burada yaşananlar bu küçük kızın büyümesine, kararkterinin düzelmesini de sağlayacak. miyazaki’nin hiçbir kızın kötü kalmasına gönlü razı olmaz çünkü.

2004 yapımı "howl’s moving castle"e gelelim. gözünüzün önüne, kocaman, iğreti parçaları düşecek gibi duran, oflayıp puflayıp, gıcırdayıp sızlanan, tavuk ayağı gibi ayakları ile yürüyen bir şato getirin. olmadı mı? miyazaki yapmış. hem de çok güzel yapmış, görürsünüz.

bu şatoda bir büyücü prens yaşıyor. ama kahramanımız o değil. kahramanımız, çirkin olduğunu zanneden ama bence çok güzel olan bir genç kız. sıkıcı hayatını sapsade yaşayan bu şapkacı kız, büyücü howl ile tanışınca üstelik onun düşmanı tarafından yaşlı bir kadına dönüştürülünce hayatı bir anda değişir. howl’a umutsuzca aşık, yaşlı bedeninde çırpınan bir genç kız kalbi taşıyan şapkacı sophie olanlardan yine de şikayet etmez. arka fonda insanoğlu yine saçmasapan bir savaşın içindedir. inanılmaz güzellikte bir aşk hikayesi bu. mutlaka görün.

kahramanları akıllı, tatlı kızlar olan miyazaki’nin oğlu olmanın dayanılmaz hüznü ya da tales from earthsea

miyazaki erkeklerin zor bir durum karşısında bir nevi hayvansal içgüdüleri ile saldırıya geçtiğini, ama kadınların duygusal yapıları nedeniyle durumu anlayarak kabullendiğini ve bunun duygusal bir etki bıraktığını; ayrıca bir erkek olarak kadınların hareketlerinden ve davranışlarından etkilendiğini ve bu etkiyi yansıtmak için kadın karakterler seçtiğini belirtmiş bir yerde. miyazaki’nin filmleri çocuksuluğa uygun olarak her zaman neşeli, iyimser değil. bazen kahramanları kocaman gözleri ile bir süre boşluğa dalar ve gözlerine yaşlar dolar. kahramanla birlikte biz de bir an yılgınlığa, karamsarlığa kapılırız. eğer benim gibi sulu gözseniz siz de ağlamaya başlarsınız. ama neden sonra, hayatı ne olursa olsun sürdürmeye, hem de iyilikle güzellikle sürdürmeye, sorunları cesaretle çözmeye kararlı olur bu kızlar. biz de derin bir nefes alırız. evet hayatı berbat yapan şiddet, savaş, kıyım insanı umutsuzluğa sürüklüyor ama neyse ki miyazaki’nin akıllı, cesur kızları da var.

pekiii bu kadar başarılı, disiplinli, sert bir adamın oğlu olmak nasıl bir şey? yani, tüm iyi kahramanları kız olan bir yönetmenin küçük oğlu olmak demek istiyorum. çok zor olsa gerek. başkası olsa uyuşturucu bağımlısı olup babasının dikkatini öyle çekmeye çalışırdı ama goro miyazaki, babasının kız kahramanları kadar cesur davranmış ve başarılı babasının baskısından hoş bir yöntemle kurtulmuş. 1967 doğumlu goro, iyi bir evlat. doğa sever babası için sanırım ziraat fakültesi'nde okumuş. ve bir de şunu yapmış:

goro miyazaki, iddialı bir iş yapmaya karar vermiş. öyle ki, eğer fiyasko ile sonuçlansa çok utanç verici olacak bir iş bu. ayrıca baba hayao miyazaki, küsmüş oğluna, oğlu bu filmi yapmaya karar verdiğinde. ursula k.leguin’in meşhuuuur yerdeniz üçlemesi’ni beyazperdeye taşımaya karar vermiş. yerdeniz üçlemesi’nin fanları kıskançtır, adamı bir kaşık suda boğarlar. (ben, evet müthiş küçümseyebilirsiniz şu an beni ama yerdeniz üçlemesini okumadım. daha bir süre de okumayacağım. kitabın kendisinden değil sevenlerinden sıkıldım. ayıp ediyorum ama, olsun). kitapları okuyanlar filmi zayıf bulacaklar, olayların gelişimindeki nedenler yetersiz falan filan diyecekler ama boşverin siz onları. neden? çünkü film gayet başarılı. üstelik filmini kahramanı da bir kız değil, bir delikanlı artık:)

yerdeniz’de işler tersine dönmeye, doğanın dengeleri bozulmaya başlar. ekinler yanıp, hayvanlar ölmekte ve ejderhalar tekrar hortlamaktadır. ülkesinden sürgüne yollanan prens arren’le büyücü ged olayların nedenlerini öğrenmek için yola çıkarlar. kötü kalpli büyücü kadın cob, sonsuz yaşama ulaşmak için ölülerle yaşayanları ayıran kapıyı aralamış meğer.

filmi izlerseniz, batan güneş altındaki denizin ne kadar güzel olduğunu da göreceksiniz. İyi haber şu ki, oğul goro miyazaki alnının akıyla çıkıyor bu işten. babası dahil herkes kutluyor onu. ne güzel! ne güzel!

ayrıntılı bilgi için