içimizde onlara karşılık veren olağanüstü bir şey bulunmadıkça, dış dünyadaki hayret verici şeylerin etkisi ruhumuza pek işlemez.

“Ah,” derler, “denize gidelim, suya dalalım!” Derin ve sessiz bir huzur özlemi bazılarında böyle dillenirken, ben bu sohbetle neredeyse panik atak geçiririm. Ayağımın karaya gömülürcesine bağlı olduğundan eminsem huzurluyum demektir. Denizle birbirimize seyirci olmayı seviyoruz. Bazı psikolojik tabanlı testlere göre, deniz fikri, bilinçaltının bir tezahürü ve anlaşılan o ki, bilinçaltıma ölünceye kadar dalmaya niyetim yok. Denizden deliler gibi korkarım ve onun olsa olsa dizime kadar yaklaşmasına izin verebilirim.


Uzak deniz yolculuğu yapan gemilerde ya da tersanelerde çalışmak ise bambaşka bir dünyanın çok erkeksi meslekleridir. Ömrü denizlerde geçen, karaya çıktığında uyuyamayan gemi adamları benim için efsanevi kahramanlar gibidir. Denizden biz karadaki ölümlülere, küçük dertlerimize, sıkıcı sistemlerimize, kalabalığa, tıklım tıkış insan seline bakan gemi adamlarının bakışını önemserim. Şarapçı bir kaptanın, kalın sesiyle, çatal çatal öksürerek biz kara insanları hakkında diyeceği her sözde bir kehanet izi ararım. Zil zurna uykudayken bile denize karşı hep ama hep tetikte olan bir gemicide, sevgilisinin her kaprisine alarmda bir erkeğin romantik tutkusunu hissederim. Her limanda sırılsıklam ve ilk kezmiş gibi aşık olan bir gemiciyi çok sevimli bulurum. Karanın o karmaşık, renkli, cilveli, duygu dolu kucağından sıyrılıp, bomboş ufuklarla çevrili gemisine, karanlık kamarasına, sessiz gece nöbetlerine, fırtınalı iş saatlerine dönmeyi tercih eden bir gemiciyi ise inanılmaz bulurum.

Hal böyleyken, konusu denizde geçen kitaplardan olabildiğince uzak durdum. Öyle ki, Melville’in Moby Dick’ini okumadım! Kolayca, utanç duymadan kurduğum bir cümle değil bu. Oysa Conrad’ın Haluk Şahin tarafından mükemmel çevrilmiş, muhteşem Ölüm Seferi’ni okuduktan sonra Moby Dick’e balıklama dalmam, bu utanca bir son vermem gerekirdi. Olmadı. Melville’in karada geçen, sevimli, acıklı Bartleby’ından sonra, Pierre ya da Belirsizlikler ile hala karada dolanıyorum. Melville çok zeki, zeki dilli ve bu zeki dilinden, ne Tanrı, ne din adamı, ne felsefeci, ne aile kurumu, ne edebiyatçı kurtuluyor. Her sahte varoluşun kokusunu alıyor, hiç kül yutmuyor ve dalgasını geçe geçe yerin dibine batırıyor. Yazıldığında topa tutulan Pierre ya da Belirsizlikler için ‘roman yazmanın sorunsalını irdeleyen roman’ deniyor.

Kitabın yarısını okumuş ve araya hevesle başka kitaplar koymuştum. Çünkü, yüzeysel aşk romanlarıyla dalga geçmeyi isteyen Melville Rokoko tarzı bir abartıda, boyalı şekerli tablo koyuyordu önümüze ve konuşmalar da bir o kadar yapmacıktı. Eyerçayırı denen kırlık bir bölgede, soylu atalarının yansımasını taşıyan, zeki, terbiyeli, yakışıklı, sağlıklı Pierre, kibirli annesi ile birlikte mutluluk içinde yaşayıp gidiyor, muhteşem evinden, sabah yürüyüşleri ya da güzeller güzeli ve çok ahlaklı, çok terbiyeli, zengin ve eğitimli nişanlısını görmek için ayrılıyor. Ben kitapta da olsa kır manzarası izlemeyi çok severim de, bayık aşk romanları ile dalga geçmek için onlarla aynı dili kullanan Melville beni biraz bunalttı ilk bölümde.

“Ayıp, Pierre, ayıp; Tanrı’nın adını ağzına alma; siz gençler aşık olunca neden hep Tanrı üstüne yemin edersiniz ki?”
“Çünkü bu ölümlü halimle sendeki cennete kavuşmaya çalıştığıma göre, bizlerin aşkı dünyevidir de ondan!”
s. 28

Ancak ne zaman ki işler sarpa sardı, ortalık biraz şenlendi. Melville Pierre’in bulduğu bir kağıt parçasında, Tanrı’nın kronolojisi ile insanın saatinin uyumsuzluğu nedeniyle Tanrı sözünün yeryüzüyle uyumsuzluğunu dillendirdiği bölümde çıkışını yaptı. Elbette başka şeyler de oldu: Isabel adında bir kız ortaya çıkıp,gizemli ama biraz da tutarsız hikayesini anlatıp Pierre ile kardeş olduğunu iddia etti. Pierre, hem gayrimeşru bir ilişki yaşamış babasının namusunu korumak hem annesinin onurunu incitmemek, iyi ama bir de Isabel’in de hak ettiği saygınlığa ulaşmasını sağlamak için düzmece bir evlilik düzenler. Bu seçimi ahlaki hassasiyet sahibi Pierre’in ne olursa olsun erdemli olanı seçmek konusunda verdiği yüce bir karardır.

“Cömert ruhlu Pierre, içinde yaşadığımız şu suradan dünyada bile, kibirli Erdem’in Günah’a en ağır işkenceleri yapması gerektiğine hiçbir zaman inanmamış, Erdem’in kibirli ödlekliğini soluk yüzlü Günah’ın acılarıyla beslemeye hakkı bulunduğu gibi kafirce bir düşünceye asla iltifat etmemiştir. Çünkü nedamet getiren Günah’ın bizden beklediği sevgi ve ilgi, kusursuz Erdem’in beklediği takdirden az değildir. Erdem ne denli büyükse, takdirimiz o denli büyük olduğu gibi, aynı şekilde, Günah ne kadar büyükse, ona karşı duyulan merhamet de o kadar sınırsız olmalı. Günah’ın da Erdem’inkinden geri kalmayan bir tür kutsallığı vardır. Ve büyük bir Günah, bizden küçük bir Erdem’in beklediğinden daha fazla cömertlik bekler.”

s.237

Annesi ve tüm akrabaları tarafın dışlanır ve muhtemelen new York olan o şehre gitmekten başka çaresi kalmaz. Şehir, zulüm demektir, elbette. Daha gider gitmez, orada ne soyun sopun, ne terbiyenin, ne erdemin sözünün geçmediğini, tek dilin para olduğunu anlar Pierre. Okursanız bu bölümdeki umutsuzluğun, çaresizliğin ne güzel anlatıldığını görürsünüz. Şehirde çaresiz kalmak, kimsesiz olmak kadar dehşet bir şey yoktur. Köpekbalıkları ile dolu bir denize düşmek gibidir. Pierre elbette verdiği karar konusunda belirsiz duygular yaşar. Ama verdiği kararın yanlış olduğunu kabul etmek istemez uzunca bir süre.

“Eğer bir kimsenin içinde, kendi genel hayat görüşü ile yaşama biçiminin özde doğruluğu ve kusursuzluğu konusunda bir takım belli belirsiz kuşkular varsa ve bu kimse bir gün yaşamının hem kuramsal düşünce hem de uygulama bakımından temel yanlışlığını ve kusurluluğunu, pek üstelemeden ama son derece somut bir biçimde gösteren birine ya da herhangi küçük bir risaleye ya da vaaza rastlayacak olursa; o zaman bu kimse –neredeyse farkına varmadan- kendini bir bakıma suçlayan bu görüşü anladığını kendi kendine itiraf etmemek için büyük çaba harcar. Çünkü böyle bir durumda anlamak demek, kendi kendini suçlamak demektir; bu da insanlara her zaman rahatsızlık veren tatsız bir şeydir. Ayrıca, bir kimseye yepyeni bir şey anlatırsanız, ilk işittiği sırada söylenenleri kavraması kesinlikle mümkün değildir. Çünkü saçma gibi görünse de, insanlar (üstünkörü de olsa) ancak daha önce anlamış bulundukları şeyleri kavrayacak biçimde yaratılmıştır.”

s. 278-279

Melville’e göre, erdemli olanı seçmenin hiçbir numarası yoktur. Diğer eserlerde erdemli olanı seçen kahramanlar şöyle ya da böyle onore edilir; bu dünyada olmasa bile Tanrı’nın dünyasında kabul görür. Oysa gerçek hayatta pek de öyle değildir. Melville namussuzluğu önermiyor elbette ama akılsız bir erdem kumkuması içinde olmakla da dalgasını geçiyor. Pierre şehirde para kazanmak için edebiyatçı olmaya karar veriyor. Çünkü aslında Melville’in yüzeysel yazılar yazan edebiyatçılarla, dalkavuk ve tüccar yayıncılara edeceği de birkaç laf var. Ya da bir kuru ekmek, bir tas su ile yaşayıp, kış sabahında soğuk su ile temizlenen felsefecilere ilişkin sözlerini duymak için de Pierre’in komşularına bakmak gerek. Kimsenin kötü koşullarda anlamlı tek eser üretemeyeceğini acımasız bir ironi ile anlatır Melville.



Çevirmen Ünal Aytür’ün önsözde çok faydalı analizi var. Orada, Melville’in tüm kitapları ve elbette Pierre ya da Belirsizlikler hakkındaki açıklamaları okumanızı da şiddetle öneririm.

Melville’in insan doğası hakkında gözlemi öyle kuvvetli, insan yaşamının gerçekliğine, gizemine öyle vakıf, anlatım biçimi öyle renkli, kurduğu kurguya, yazıya öyle hakim ki insan bir tek bu kitaptan dünyaya bakacak olsa bile zihnini uyararak apaçık tutan bu sözlerle derin bir bakış yakalayabilir.

“Olaylara sürekli olarak felsefi bir açıdan bakan zihinler, düşündükleri şeyleri bir bütün olarak görür ve benimserler; böyle bir zihindeki kapsamlı bütüncüllük, genelleme yeteneği ateşli gençlikte bulunmaz. Genç insan sabırsızlığı yüzünden, her konuyu yanıltıcı bir biçimde küçültür; duyduğu heyecan, her bir konuyu diğerlerinden ayrı görmesine yol açar; böylece temelde, göreceli olarak her şeyi yanlış anlar.”

s.235

Herman Melville
Pierre ya da Belirsizlikler
YKY
Çev. Necla Aytür-Ünal Aytür

bu sırada olan biten

* pek bir şey olmadı. hava şahaneydi. müthiş bir içtenlikle evle ilgilendim, yapılacaklar listesi çıkardım (klozet kapağını değiştirmek, üst katın sızıntısıyla kabaran banyo tavanını kazıyıp, boyamak, düşen, gevşeyen mutfak dolapları için yeni civata alıp, yerlerine takmak, arka balkonu elden geçirmek, odaları değiştirmek, saksıları ve topraklarını değiştirmek vs.).

*oyunlar içinde en çok okey oynamayı seviyorum. bora okey takımı aldı, atakuş'a öğrettik okey oynadık. fena değil.

* dikiş makinası ile hala flört halindeyim, mağazaya gidip içini dışını öğrenmem gerek artık.

* arçil'in mezuniyet yemeği davetiyesi, dersane toplantısı, dersleri ile ilgilendim çokça. deneme sınavlarında başarısı artıyor ama hala yeterli değil.

* ufak ufak sigaraya başlamıştım. tekrar bırakmaya çalışıyorum. sigarayı bırakmanın kolay yolu, kitabı baş köşede yine.

* pratik ama bol kalorili yemekler yaptım bu ara. ikbal'in hazır döneri fena değil. mikrodalgada ısıtıp, marul ve domatesle birlikte sandiviç ekmeğine koyup, yanında da patates kızartması ile servis yapabilirsiniz siz de. ya da bugün yaptığım gibi fırından hamur alıp, onu biraz sıvı yağ ile tekrar yoğurup, hazırladığınız soğanlı maydonozlu kıyma ya da pastırma, sucuk kaşar rendesi ile pide yapabilirsiniz.

* bir sürü fim izledim ama bahsetmek istemiyorum şimdi. bir zamandır sense and sensebility'i tekrar izlemek istiyorum ancak CD'yi bulamıyorum.

* çocuklar çanakkale gezisine gitmek istiyorlar, tedirgin olduk. otelde havuza filan da gireceklermiş, atakuş yüzmeyi pek bilmez. burada istedikleri gibi eğlenme alternatifi getirdik, havuza, bowlinge filan da giderek... bakalım ne karar verecekler.

* baharın gelmesine, hafif rüzgarlı berrak bir gün, yemyeşil bir yere gitmeye çok ihtiyacım var.

* hah, TNT adında bir kanal deneme yayınına başladı. fena bir kanal değil, sanırım, bizdeki iyi gerilim dizisi CD'leri TNT yapımı idi. akşam 20.00 de bir film ve sonra diziler oluyor. cnbce'ye alternatif olabilir.www. tnttv.com adresinden yayın akışı öğrenilebilir.