köpek olmanın güçlüğü

Bazıları insanları kediseverler ve köpekseverler diye ikiye ayırmaktan hoşlanır. Ömrüm kedilerle geçti ama hala hangi sınıfa girerim tam bilemem. Zaten aklım hiçbir konuda netliğe ulaşamıyor şu ara. Her konuda ama her konuda bulutsu bir şüphe var içimde.

Köpekler konusuna doğal olarak, o da bir hayvan olduğu için kedimiz Tina’dan yola çıkarak, bir karşılaştırma ile duyarlılık geliştirebilirim. Ama Tina’nın bana köpekler hakkında bir duyguyu sezdirmesi boş bir çaba, dahası, sonucu muhtemelen yanlış çıkacak bir çaba olurdu.
Dün kanepede oturmuş, koca bir kase çilek yiyorduk. Bora, güzelim bir çileği Tina’ya uzattı. Tina, her meyveden olduğu gibi çilekten de nefret etti, yüzünü buruşturup, aşağılarcasına yanımızdan uzaklaştı. Oysa ona çilek yemek ne çok yakışır. Tırnaklarına dikkatlice kırmızı oje süren, “ay, ne sıcak!” diyen bir kız olurdu Tina. Tırnağını törpülerken, “şekerim, bana bir kaşkol örsene, soğuktan ölmemi mi istiyorsun?” diyiverecek gibidir. Yemeklerini kibirle kabul eder, neredeyse kaş altından küçümseyerek bakar, bakar. Uyumaya karar verip uzanmışsan, bir yerlerden üstüne zıplayıp, patileriyle saçına başına basa basa, kendisi için en uygun yeri araştırır, bulduğu yerde döner, döner, en uygun pozisyonu araştırır, sonra da kıvrılıp yatar. Sen sonra istersen kıpırda.

Hiç köpeğim olmadı. Bizim sokak da kedi cennetidir. Ara sıra kavgacı kediler izin verirse ağırbaşlı bir sarı köpek uğrar. Bir seferinde ona içinde tavuk kalıntılarının olduğu bir plastik kutu götürdüm aşağıya. Kutuyu şöyle bir koklayıp, hemen yanıma geldi, elimi yaladı. Sonra da kutuyu ağzıyla tutup kendi sokağına doğru uzaklaştı. Onun bu nezaketi, elimi yalayarak ettiği teşekküre inanılmaz şaşırdım. Tina eğer bir köpek olmuş olsaydı, ona verdiğim sevgiye karşılık, aldığım kibirli, lütufkar, “görevini yaptın, çekilebilirsin” tavrının yerine hayatıma binlerce teşekkür girecekti:) Ancak yine de pişman değilim. Tina’yı tanımış olduğum için sevinçliyim. Geçen gün Bora Tina ölürse ne yaparız diye kahırlanıyordu. Onun çocuklarını, torunlarını büyütmeye karar verdik böylece.

Roger Grenier, ünlü ve bol ödüllü bir Fransız yazar. Köpekleri çok seviyor. Hayatı boyunca da hep köpeği olmuş. Bu kitabında köpeği Ulis dolayımında yazarları, yazarların köpekler hakkındaki düşüncelerini anlatıyor. Çok keyifli. Eğer bir köpeğiniz varsa ya da kendinizi bir köpeksever olarak tanımlıyorsanız daha çok hoşunuza gidecek. Kitapta, Aristo’dan Kant’a, Descartes’a, Sarter’dan Camus’ya, Virginia Woolf’tan Rilke’ye, Borges’ten Kafka’ya, Roosevelt’ten Napolyon’a herkes var.

Başlıklar altında kısa kısa hoş, sevimli yazılar; bir başka kitabın yanında, canınız sıkıldıkça bölüm bölüm de okuyabilirsiniz, bir solukta da bitirebilirsiniz.

Aşağıya size kitap hakkında bilgi versin diye birkaç alıntı yapacaktım. Ama biliyorsunuz beni, şu da güzel, burası da çok hoş diye diye bir sürü alıntı çıktı. Bu alıntılarla yetinmeyip kitabın bütününü okursanız benim gibi çok eğleneceğinize eminim.

Valéry'nin mezarı

Birkaç yıl öncesine kadar Séte’deki deniz mezarlığını ziyarete gelen bir turist, bekçiden Paul Valéry’nin mezar yerini göstermesini isteyecek olsa, belediye memuru köpeğini uyandırır ve emir tonuyla ona:
-Valéry! Dermiş.
Köpek tek başına ziyaretçiyi şairin mezarına götürümüş.
Bir kültür bakanı –onlar bu işe ne karışır- bu davranışı saygısızca bulmuş ve bu kutsal edebi ziyaretlerde köpeğin rehberlik yapmasını yasaklatmış.



Bir köpeğin karşısında kendime durmadan sorular sorarım. Bu saflıktan olabilir. Ama Valéry saflığıma çok iyi eşlik ediyor.
“Hayvan, kaçınılmaz bir gizemdir –benzerliğiyle zıt düşer bize.”

(...) Hayvanın “dünyası fakirdir,” der Heidegger, oysa taşın “dünyası yoktur” ve insan “dünyayı şekillendirendir.” “Dünya nedir?” sorusunu gündeme getirmek için kullandığı dolambaçlı yol budur.

İki tür arasında böyle bir anlaşma nasıl var olabilir? Bu durum bana insanlarla kurduğum herhangi bir ilişkiden daha mucizevi, daha değerli geliyor. Hem bundan kolay ne var? Bir köpekle karşılaşırsınız. Bir sözcük, bir okşayış ve size teklifsizce karşılık verir.

S. 8





“Gereksiz hiçbir şey yapmayan hayvanlar ölümü kara kara düşünmezler,” diyor Paul Valery.

Ölümü kara kara düşünmezler, ama Sartre’ın Ailenin Delisi adlı yapıtında işaret ettiği gibi, hayvanların canı sıkılır. Sartre ve arkadaşları bir köpeğin yanında onun hakkında konuşuyorlarmış. Kendisinden söz edildiğini anlayan hayvan “anladığı şeyi anlayamadığından dolayı çılgına dönmüştü.”

Sartre’ın burada kültür adını verdiği köpek-insan ilişkisi hayvanda “kendi özünde hayvan olma durumunu mutlak olarak yadsımasına” dönüşür. İnsansal niteliğin reddedilen bir olasılık şeklinde yerleşmesi hayvanın keyiflenmesiyle ifadesini bulur: Köpek yaşadığını hisseder, canı sıkılır.

Roger Martin du Gard, “köpeklerin bakışlarındaki iç sızlatan inanma ihtiyacının altını çizer.”

S. 9




(…) Ama yaşayan dünyaya genel olarak baktığında Maeterlinck köpeğin büyük bir ayrıcalıktan yararlandığı görüşündedir:
“Köpek yadsınamaz, elle tutulur, reddedilemez, kesin bir tanrıyı bulan ve tanıyan tek canlı varlıktır. Hasletlerini neye adayacağını bilir. Kendisini aşan kimseye yar olacağını bilir. Karanlıkta, kusursuz, üstün ve sonsuz bir gücün, birbirini izleyen yalanların, varsayımların ve düşlerin peşinde koşması gerekmez.”

S:10

Almanya’da, Yahudi asıllı savaş esirlerinden oluşan bir orman birliğinden Emmanuel Levinas, bekçilerinin, hatta gelip geçenlerin nazarında artık insan türüne ait olmadığını anlar. Derken serseri bir köpek birliğe katılır. “Onun nazarında insan olduğumuz su götürmezdi.”
S. 11

Kısa bir hikaye olan Karşılaşma bir köpeğin yol üstünde karşılaştığı bir yabancıya kendini nasıl yamamaya çalıştığını anlatır. Yabancı kabul etmez. Acımasızlıktan ya da ilgisizlikten değil. Böyle bir sorumluluğu yüklenecek gücü kendinde bulamadığı için:

“Bütün güvenini bana bağladığının farkına bile varmazsın; beni gözünde büyütürsün ve yapamayacağım şeyleri beklersin benden; beni gözlersin ve yaptığım doğru olmayan şeyleri bile onaylarsın. Seni sevindirmek istediğimde ben de sevinecek miyim bakalım? Hüzünlü olduğun ve yakındığın bir gün sana yardım edebilecek miyim? Üstelik, seni ölüme terk edenin ben olduğuma inanmaman gerekiyor.”

Aşağıdaki Rilke ile Balthus konusunu şurada konuşmuştuk daha önce.



Rilke, bir çocuğun kedi albümüne önsöz yazarken (o çocuk büyüyüp balthus olmuştur) önce şöyle der: Kanımca kedigillerin varlığı oldukça tartışılır bir varsayımdır. Oysa köpekler…

“Yaklaşımları öyle içten, öyle hayranlık yüklüdür ki bazıları en eski alışkanlıklarından vazgeçmiş görünür, hatalarımızı bile benimserler. Onları trajik ve soylu kılan bu tavırlardır. Bizi kabullenmekteki kararlılıkları onları bir bakıma insanlaşmış bakışları ve nostaljik ağızlarıyla, sürekli aştıkları kendi doğalarının sınırlarında yaşamak zorunda bırakır.”

S. 12

Ten Ten ve Köpeği

Psikanalist François Gantheret onlarca kilometre boyunca avın izini sürebilen ve izi kaybedecek olurlarsa kendi izlerini, o ufacık koku moleküllerini bularak gerisin geri dönen bazı av köpeklerinin şaşırtıcı yetilerini hatırlatıyor. O zaman köpeğin “izi tersten sürdüğü” söylenir. Ve psikanalist hayıflanır: “Ah! Ben de aynı rahatlıkla kendi izlerimi tersten sürebilseydim. Ama düşünce ağır yol alır, yüklüdür, insanın kendini baskı altında tutuşunun sansürüne bağımlıdır. Anıların bize geri verdiği bölük pörçük parçalarla kendi öykümüzün izini sürmek zor, hatta imkansız.”

S. 15

Evcil hayvan, hayatın sillelerine karşı bir korunma, dünyaya karşı bir destek, biraz anlamsız da olsa mutlaka sevilme güvencesi, hem daha az yalnız, hem daha yalnız olmanın bir biçimidir.

S. 23

Köpeğini en çok seven belki de aynı zamanda onun celladıdır. Çünkü Sartre haksız değil, insanla fazla içli dışlı olmak evcil hayvanı mutsuz eder. Kendine ne yapacağını öğrenmek için zamanını efendisini gözetleyerek geçirir. Yaptığı her şey bir işarettir: öksürmek, saatine bakmak, televizyonu kapatmak. Efendisinin masum bir davranışı yoktur. Sürekli kaygılanır.

S. 29

Rin tin tin

Kim ne derse desin Hitler köpeklerini severdi. Gözde köpeği Blondi’yi ve yavrularını beraberinde ölüme sürükleyecek kadar. Léautaud’nun tarzında Axel Munthe de iddialı. Malamarte Capri’ye çekilen Munthe’yi bulur ve Yahudileri, işçileri, köylüleri katleden, kentleri ve köyleri yakan Almanlar’dan söz eder. Munthe kaygılanır ve kuşları öldürdüklerinin doğru olup olmadığını sorar. Malaparte, buna vakitlerinin kalmadığı karşılığını verir. İnsanları öldürmekten başlarını kaşıyacak vakitleri yok:

“İyi ki Almanlar kuşları öldürmüyor,” der Axel Munthe gülümseyerek. “Kuşları öldürmedikleri için çok mutluyum.”

S. 30

Avrupa’da olsun Amerika’da olsun bir politikacının yanında bir hayvanla görünmesi kendisinin merhametli bir insan olduğunu ilan etmesinin bir yoludur. Roosevelt’in 1944’te yaptığı bir seçim konuşması Fala Söylevi adıyla tarihe geçmiştir, çünkü başkan dinleyicileri kazanmak için çoğunlukla İskoç teriyesi Fala’dan söz etmiştir.

S. 35

Hopper'ın beyaz köpekli kız tablosu

Samuel Butler şunu yazmış:

“Köpekler. Köpeklerin hoşluğu, onların yanında saçma sapan davranabilmemizdedir, bizi hiç kınamadıkları gibi onlar da bizimle birlikte saçma sapan davranışlarda bulunurlar.”

S. 39

Köpek simge değeri de taşıyabilir. Bunun bir örneğine Cervantes’te rastlıyoruz:

“(…) Kaymaktaşından mezarların üstünde orada gömülü olanların figürleri var, bu kişiler karı kocaysa, ikisinin arasına, ayak uçlarına bir köpek figürü yerleştirilir, böylece bu çiftin hayatları boyunca birbirlerine sarsılmaz bir dostluk ve sadakat gösterdikleri ifade edilir.”

S. 43

Dingo aslında kötü biri değildir. Atalarından kalma bir içgüdünün dürüstlüğüyle hareket eden temiz yürekli bir katildir. Asıl sadist olan, yakaladığı kuşları bir hamlede öldüreceğine, onlara uzun işkenceler çektirerek oyalanan küçük arkadaşı, genç dişi kedi Miche’dir.

S. 51

Tristram Shandy, VII. Kitabın sevgi ve merhamet dolu XXXII. Bölümü:

“(…) ne kadar acelem olsa da bir eşeğe vurmayı içime sindiremem: bakışlarındaki ve duruşundaki gösterişsiz metanet, bütün acılara boyun eğişi davasını öyle güçlü bir şekilde savunuyor ki elim kolum bağlanıyor; sertçe bile konuşamıyorum onunla; kentte, tarlalarda, koşulmuş ya da semer vurulmuş, özgür ya da tutsak, nerede rastlarsam ona sunacak bir iki nezaket sözcüğüm oluyor ve laf lafı açınca, eşek benim gibi aylaksa aramızda muhabbet etmeye koyuluyoruz, çünkü hayal gücüm hiçbir zaman aşamadığı bir canlılıkla, bütünüyle onun duruşunun her halinde, verdiği karşılıkları anlamaya yöneliyor ya da yeterince derine inemezsem yüreğinin içine kadar uçup eşeğin doğal olarak bir insan hakkında neler hissettiğini kavramaya çalışıyorum.”

S. 54

Beethoven

Doğa dostları, örneğin Maurice Genevoix, özgür yaşayan ve insana refakat eden hayvanlar hakkında olağanüstü şeyler söyler. Ama bu insanlar da Francis James gibi avcıdırlar. Hayvanın huyunu olduğu gibi kabul ederler. Köpeklerin huyunu ve davranışını başkalarından iyi bilmekle birlikte, onların işlevsel yanlarına fazlaca ağırlık vermekten kendilerini alamazlar. Çünkü sonuçta av köpeği, sürü bekçisi, kızak köpeği, polis köpeğinin yararı, hiçbir işe yaramayan köpeğinkinin yanında hiç kalır. İşe yaramayan köpek, dostluk ve ve sevgi alıp vermek için yaratılmıştır.

S. 56

Faulkner de avlanır. Ama köpekler hakkında onun kadar güzel, onun kadar akıllıca, sevgiyle, hatta mizahla söz eden başka bir yazar tanımıyorum. Sartoris’te insanlar kadar ve aynı çeşitlilikte köpek de yer alır. Genç köpekler, kocamışlar, bilgeler, budalalar, bir de dişi bir tilki, Ellen ve olabildiğince sarsak kırma yavruları. Umutsuzluğa kapılan Bayard Sartoris’in bir Noel arifesinde Mac Callumlar’ın ve köpek ailesinin evine sığındığı geceyi anlatan bölüm eşsiz bir gülmece ve dugu doruğuna ulaşır.

S. 59

Zaten Doğu’da, komünizm döneminde süs köpeğine iyi gözle bakılmazdı. O gereksiz bir tüketici ama asıl bireycilik ve içe kapanıklığın bir belirtisiydi. Köpeği olan biri kolektiviteye az çok sırt çevirir.

S. 62

Doğu Avrupa ülkelerindeki bu kıyımlar bir zamanlar Türkiye’de olup bitenin yanında hiç kalır. Desenci ve yazar Sem bu konuda tanıklık etmiştir. İstanbul sokakları, yumuşak huylu, geçimli köpek nüfusuyla ünlüydü. Pierre Loti onları pek sevdiğini söylerdi. Sayıları binleri buluyordu. 1910’da polis onları ortadan kaldırmaya kararlaştırdı. Onları öldürmediler. Marmara Denizi’nde bulunan ıssız bir adaya, Hayırsızada’ya sürdüler. Güneşin alnında, susuz, yiyeceksiz.

S. 64

Hayırsızada

Bu Hayırsızada meselesini okuyunca şok oldum, Bora'ya sordum. gerçekten olmuş böyle bir şey. Denizde ses daha çok yayılabildiği için günlerce köpeklerin çığlıkları gelmiş. Kimse kimsenin yüzüne bakamamış utançtan. Ne vahşet!

Köpek Olmanın Güçlüğü
Roger Grenier
Kitap yayınevi
Çev. Ela Güntekin

***

Bu kitabı okurken 23 Nisan'da Büyükada'ya bisikletle büyük tur yapmaya gittik. Bora bir kaç fotoğraf çekmiş olabilir. Unutmazsam onu da yazarım bir ara.