"ailem ve öteki hayvanlar" ve bizim evin hayvanları

önce müziğimizi açalım...





Bir kitap hakkında yazacaksam, tam da kitabı bitirdiğim, zihnimin ona bulandığı, onun havasıyla azıcık sarhoş olduğum, bakışımı, yazarının bakışının gölgesinin perdelediği, dilimde onun sevdiği sözcükleri dolaştırdığım zamanda yapmak isterim bunu. Ama olmadı, araya giren şu bu olay, şu bu kitap derken, 'Ailem ve Öteki Hayvanlar' kitabı, unutkan zihnimin deli rüzgarıyla diplere doğru savrulurken, onu güç bela kurtarmam, onun hakkında yazacağım zamana kadar, orada, aklımda tutmam gerekti, ki ne zor. Huy edindiğim bir şey var; kitabın kapağına, onu okumaya başladığım tarihi ve hangi havalarda olduğuma ilişkin kısa bir not düşüyorum. Arka kapağına da aynen ne zaman bitirdiysem onu ve birkaç not daha. Çünkü korkarım ki eğer yaşlanıp öleceksem, ölmeden önce aklımda yaşayıp bitirdiğim hayata ilişkin tek kırıntı kalmayacak. O zaman kendimi kitap iç sayfalarına, bu bloğa bakıp tanıyacağım.

Ailem ve öteki hayvanlar kitabına ne kadar haksızlık ediyorum şimdi böyle melankolik bir girişle. Onu okuduğum zaman, kitabın da katkısıyla zihnim ne kadar şenlikli, uçarıysa onu anlatmayı seçtiği zamanda ki ben bu kadar… ee… şeyim… Neyim? Biraz dertli, biraz melankolik, biraz hayatını tartan, ne bileyim, kaçırıp durduğu gözlerine ısrarla, ısrarla bakıp, kendisi hakkında içtenlikli olarak bir değerlendirme yapmayı uman bir haldeyim. Belki aralık ayında olduğumuz içindir. İşte yeni yıl geliyor, filan.


Yeni yıl geliyor! Bu sabahın erken saatlerinde aralık ayına yakışan masmavi bir gök vardı. Hani bir klişeye düşme pahasına diyebiliriz ki, mavi tutkunu bir deli sanatçı elindeki mavi boyayı fırçayla filan hiç uğraşmadan cömertçe dökmüş; her yeri, ağaçları, evleri, sokakları, elbette gökyüzünü, ne diyeyim, dip köşe her yeri işte maviye bulamış gibiydi. Sonra güneş doğdu ve sanki bir kova su boca edildi de açıldı mavi, duruldu. Yatak odasında ki pencereden gördüm her şeyi. Aynı pencerede, akşam yatakta film izliyordum, ne oldu dersiniz? Havai fişekler patlamaya başladı! Evet, evet, tam karşımda, şöyle bir kalkmam bile gerekmedi, şöyle bir bakmam yetti:) Yanımda akvaryum balıkları, su bitkileri uzmanı olma konusunda emin adımlarla ilerleyen ve bu uğurda internette bulduğu tüm ciddi bilgilerin çıkışını alıp okuyan Bora’ya dönüp, "bak!" dedim telaşla, "havai fişekler patlıyor! Halime bak, konfor, lüks içindeyim!" Havai fişekleri ya da gökkuşağını hep telaşla göstermek isteriz yanımızdakine, ki ben diyelim sokakta, otobüste filan mı gördüm, hiç tanımadığım insanları da çekiştirip, "bakın, kocaman bir gökkuşağı çıkmış," demek isterim. Hiç tanımadığım insanlara da "çok yaşayın," derim hapşırmışlarsa. Ya da öyle umutsuz, öyle yalnız görünürler ki, hapşırmadan da çok yaşayın, demek isterim. Bazen yeni bir giysi giymenin rahatsızlığı, yakışıp yakışmadığından emin olunmadığının tereddütüyle yürüyen bir kadını gördüğümde, "ne kadar yakışmış üstünüzdeki giysi, saçınızın rengiyle filan ne hoş durmuş," demek isterim. Diyemem, ama gülümserim ona. Ben kendimi böyle sevecen sanıyorum ya, akşam yemekte bir konu açıldı da, Bora ne dedi dersiniz? "Sen sosyal ilişkilerinde, çok soğuk, katısın," dedi. “Ben mi!" dedim gerçekten şaşırarak. “Ben çok yumuşak, ilgili, sevecen bir insanım” dedim. O, anlamamış olabilirim diye üstüne basa basa, “hayır, hayır, sen soğuk davranırsın insanlara… evet evet, çok soğuk” dedi:) Gözlerimi kocaman açıp, Arçil’e döndüm, öyle mi gerçekten, der gibi. Arçil tabağındaki mercimekli köfteyi hiç beğenmemişken, birden başını ona gömüp, hapır hupur yemeğe başladı bana yanıt vermemek için. Hmm… Amaaan boşverin.

Ne diyorduk? Hah! Yeni yıl geliyor. Hepinizin aklında küçük küçük hediye fikirleri kutucuklanmaya başlamıştır şimdiden. İşte bu, Ailem ve Öteki Hayvanlar kitabı armağan edilmeye çok yakışıyor. Eğer armağanı alacak kişi hayvanlara da çok düşkünse, kitapla birlikte, kafesinde bir hint bülbülü, akvaryumunda bir beta balığı, sevimli bir kedi yavrusu da armağan edebilirsiniz. Eğer canlı hayvana bakamayacak kadar meşgul bir hayatı varsa, Bora’ya aldığım saçı başı dağınık karga, Atakan’a aldığım, sevimli, utangaç bakışlı tombul eşek kumbaraları da olur. Kumbaraya bir de piyango bileti sıkıştırırsanız, ya çıkarsa, armağan sahibi çıkan parayla kitapta okuyup kesinlikle çok beğeneceği Yunanistan’ın Korfu adasına muhakkak gidecektir (Bakar mısınız, hem alacağınız armağana, hem de armağanı verdiğiniz arkadaşınızın önümüzdeki bir yılını filan planlamaya başladım. Pes, diyorum kendime. Çekinmeyin, siz de diyin. Alıştım ben artık, soğuk, kontrol manyağı :P)

Bir kere kitap tümden mutluluk veriyor. Gerald Durrell, on yaşındayken ailesiyle birlikte Yunanistan’ın Korfu adasına gidiyor. Bunun hikayesi kitap. Orada gördüğü, gözlemlediği hayvanlara ilişkin… Şimdiii, bu sözler kitap hakkında hiçbir şey demiyor ve haksızca can sıkıcı bir izlenim uyandırıyor. Durun, durun, acele etmeyin, anlatacağım. Kitabın hikayesi 1935 yılında başlıyor. ikinci dünya savaşının başlamasına şu kadarcık bir zaman kalmış yani. Ama kitabın savaşla mavaşla ilgisi yok, takılmayın. Dört çocuklu Durrell ailesi mühendis olan babanın işi nedeniyle bir süre Hindistan’da yaşamışlar ve baba Durrell ölünce 1928 yılında İngiltere’ye dönmüşler. Bunlar kitapta geçmiyor, ama siz kitabı okuyunca bu Durrell ailesini çok merak edeceksiniz de o nedenle kısaca bahsediyorum. Demek ki şu an Durrell ailesi İngiltere’de Bournemouth sahilinde bir evdeler. Aylardan ağustos, ama nasıl bir ağustos! “ısırıcı rüzgar, temmuzu mum gibi söndürüp kurşuni bir ağustos göğü getrmişti. Rüzgar estikçe, iğne iğne yağan çisenti saydam çarşaflar gibi dalgalanıyordu.” Dul bayan Durrell, en küçük oğlu Gerald’ın “sinüslerine çimento gibi inmiş nezle”siyle, ikinci büyük oğlu Leslie’nin iltihaplanan kulağıyla, süsüne pek düşkün kızı Margot’nun ergenlik sivilceleri ile pençe pençe kızarmış yüzüyle ilgileniyor. En büyük erkek çocuk Larry ise ortama sinir olmakla meşgul. Böylece kitaba başlamış oluyorsunuz ve başlar başlamaz da şunu fark ediyorsunuz, kitapta öyle zengin “gibi” “kadar” cümlesi var ki, elinizde tuttuğunuz kitap değil de renkli taşlarla, mücevherlerle dolu, süslü bir kutu sanki. Sözcükler boncuk boncuk, renk renk, şıkır şıkır dizilmiş kitapta. Kitabı şöyle bir açıyorum ve alın işte size bir kaç örnek;

- Tanrı Larry’yi küçük, sarışın bir havai fişek olarak yaratmıştı…
- İrlandalı çamaşırcı kadınlara benziyorsun…
- Ortaçağın gezgin cambazları gibi girdik sokağa…
- Sarhoş bir kırlangıç gibi…
- Fokur fokur kaynayan bir bulut gibi…
- Zeytinliklerde, çopur ağaç gövdeleri kasvetli gölgelerinin arasından yüzlerce şaşkın yüz gibi bakıyordu bize…
- Rüzgarın yapraklara dokunuşuyla balık gibi parıldayan zeytinlikler tepe ile etrafındaki vadileri yorgan gibi örtmüştü…
- tepeye çıkarken yarı yolda, incecik, upuzun selvilerin koruduğu küçük, çilek pembesi bir villa, bilinmedik bir meyve gibi yeşilliklerin içine gömülmüştü.

Evet evet, gördünüz mü? Kitap boyunca hep böyle, bir ormanda gezintiye çıkmışsınız da türlü türlü leziz yemişler yiye yiye patikada yürüyormuşsunuz gibi… Bakın bakın;

- Spiro gümrük binasına kızgın bir ayı gibi girdi…
- Kocaman, esmer, çirkin bir melek gibi…
- Asmanın çardağa sarhoş gibi sarıldığı…
- Devasa bir çalgının teline basılmış gibi bütün ada titreşiyordu…
- O sırada rüzgar kurt sürüsü gibi evin çevresinde uğulduyordu
- Kıpkırmızı yanmıştı, gözkapakları öyle şişti ki kötü yürekli bir Moğol korsana benziyordu…

Kitapta bu tatlı gezintiye hiç usanmadan devam edeceksiniz ve işte kendimi alamıyorum;

- Birkaç gün içinde gökte küçük ak bulutlar ya yumuşacık ve tombul, ya uzun, tembel ve bakımsız, ya da tüy kadar minik ve çıtır, uygun adım kış geçidine başlardı...

- Bir hafta kadar rüzgar adayla oyunlar oynadı, her yeri okşadı, çıplak dalların arasında kendi kendine bir şeyler mırıldandı…”

Ne hoş, değil mi? Kitabın dili işte böyle şenlikli, ama ya Korfu adası nasıl? İnanılmaz! Ne diyorum size, bir cennet! Ama biz henüz İngilterede, hastalıkların kırıp geçirdiği bir evdeyiz. Büyük oğlan Larry (büyük oğlan dediğim de kim? Bizim Lawrence Durrell! Evet evet…) “Bu rezil iklime niye tahammül ediyoruz ki?” şeklinde bir tartışmayı başlatır, anneyi ikna eder, evi satıp, Korfu adasına doğru yola çıkarlar. Kitabın henüz ikinci sayfasındayız ve kitaptaki hayat önümüzde geniş, parlak, masmavi, umut vadeden bir şekilde uzanmaktadır şimdi.

Ve henüz ikinci sayfasında, gümrükte açılan bavullarıyla bu dört çocuğun ne kadar kendilerine özgü ve eğilimlerine içten bir bağlılık gösterdiğini anlarız. Larry'nin bavulunda kitaplar var, Margo’nun bavulunda türlü türlü giysiler, zayıflama kitapları, Leslie'de, silahlar, kendi silahınızı kendiniz onarın kitabı, Gerald’ın bavulunda doğa tarihi konusunda dört büyük cilt, kelebek ağı, tırtıllarla dolu kavanoz ve yanında da köpeği, annenin bavulunda yemek ve bahçecilik kitapları…

Kitap, aileyi ve hayvanları anlatırken aralarında adil bir dağılım yapmış. Ben en çok ailenin anlatıldığı bölümleri sevdim. Herkes birbirinin ilgi alanına karşı ölçülü ve saygılı. Kimse birbirine müdahale etmiyor ve gelişmeleri için uygun alan bırakıyor. Konuşmalar zekice ve kitapta aileyle tanışır tanışmaz benim aklıma Salinger ailesi geldi. Hani ailenin tüm çocuklarının (Franny’nin, Zooey’nin, Seymour’un sonra bir abi ve abla daha vardı, unuttum isimlerini…) bir tür dahi olduğu o okumaktan hiç bıkmayacağım Salinger’ın anlattığı karakterlere…

Elbette biraz abartıyorum, ama abartmak istiyorum (Salinger'daki diyaloglara bayılırım ve burada diyaloglar biraz çiğ kalmış itiraf etmek gerekirse). Peki neden? Ben büyük yazar olan abi Durrell’den, Lawrence Durrell’den pek hazzetmem. Bana çok, çok kibirli gelir. Okuyucusuna bile bilgiçlik taslayan, bir tür asalet ünvanı taşıyormuş da biz zavallı okurlar paryaymış gibi bir hava yaratan tarzından hoşlanmam. Çok oldu okuyalı, ama kitaplarını hem yalayıp yutmuş hem de ondan nefret etmiştim. Hem İskenderiye Dörtlüsü'nün kurgusuna hayran kalmış hem somurtup durmuştum. Üstelik İskenderiye Dörtlüsü'ne tekrar başlamış, Justine’i ikinci kez okumuştum hayranlık ve hınç duygularıyla karmakarışık bir şekilde. (Ne zamandı? Kardeşim ölmüştü ve abimin kullandığı arabayla çok sıcak bir günde, Adana’dan Bursa’ya cenazeye gidiyorduk. Arka koltukta, ablam üzüntüyle dertop olmuş, başını dizime koyup kah ağlar kah uyurken ben Justine’i okuyordum. O keskin acıyı görmezden gelmek için öyle büyük çaba harcıyordum ki, uyuşmuştu zihnim. Kapkaranlık boşlukta, Justine’nin sözcüklerine tutuna tutuna yolumu bulmaya çalışıyordum. Burayı geçelim.)


Dilimi eşek arısı soksun, şimdi nasıl tekrar kitabın neşeli havasına gireceğiz? Abi Durrell bir edebiyatçı olarak büyük şahsiyet elbette, ama doğa bilimci olan kardeş Gerald’dan böyle bir yetenek bekliyor muyuz? Yooo… Buna rağmen sözcüklerle arası çok iyi değil mi? Eveeet… O halde onun yaptığı edebiyat bizim için sürpriz değil mi? Evet evet… Bu durumda biz küçük Gerald’ı bu açıdan övüp, göklere çıkarabiliriz. Hatta Salinger’ı bile anımsayabiliriz. Kim karışır bize? Hiç, hiç kimse.

Küçük Durrell ile büyüğü arasında sözcüklerin tantanası açısından büyük benzerlik var bir de. İkisi de sözcük bulmakta, benzetme yapmakta çok kıvrak bir algıya sahipler. Ve karakterleri gerçek olamayacak kadar masalsı. Ailem ve Öteki Hayvanlar kitabında mesela, düşlerinize girecek kadar hoş, tuhaf, masalsı tipler var. Örneğin Gülböceği Adam’ın görüntüsü ölünceye kadar düş dünyanızda gezer durur bana kalırsa. Küçük Gerald bir sabah kahvaltısını yaptıktan sonra köpeği Roger ile gezintiye çıkar. Ben böyle kuru kuru diyorum, ama aile kahvaltıyı bahçede, mandalina ağaçlarının altında yapıyor, arkadaşlar. Gök tertemiz parlıyor, berrak, sütümsü ve opal bi kere. Çiçekler mahmur, güller çiyle buruşmuş, çuhalar henüz açmamış. Kahvaltı bitince Gerald ve köpeği, oymalı demir kapıdan önlerine uzanan zeytinlikleri seyrederler önce. Sonra da “bulut gölgesi kadar hızla” zeytinliğe dalarlar. İşte bu gezintilerden birinde tanışırlar Gülböceği Adam'la. Hı hıı... cık anlatmayacağım, o bölümü siz kendiniz okuyacaksınız.




Gerald ciddi bir eğitim almamış şu bu nedenle. Hep özel hocaları olmuş. Onlardan biri de Kralefesky. Bir yeraltı cücesine benzettiği, kuşlarla çok ilgili bu öğretmen çok ilginç, ama asıl ilginç olan onun annesi. O bölüm başlı başına öyle güzel ki, anlatırken kırıp dökmekten korkuyorum; onu, odasını, odasındaki çiçekleri ve onun çiçeklerle ilgili kısa sohbetini bir düşteymişçesine okuyacaksınız. Bana kalırsa kitabın bu karakteri bir Türk edebiyatçımıza da esin vermiş. Ama demeyeyim bunu, boşverin.

Kitabın daha olağan ama çok sevimli karakteri, aileye çok yardımcı olan Yunan Spiro’dan, hastalık hastası hizmetçiden, köylü tanışlardan bahsetmiyorum bile.

Ben kitapta genellikle birilerine aşık olurum. Kadın, erkek, hayvan, fark etmez, kitap karakterlerine karşı mezhebim geniştir. Bu kitapta aşık olduğum kişi Theodore. Çok hoş bir tip.

Elbette insanlardan bahsettim, ama Gerald’ın hayvan karakterleri de var: Köpeği, güvercini, saksağanları, martısı, kertenkelesi, peygamberdevesi sonra. Bunların herbirine ne ad konulacağına da tüm aile oturup birlikte karar veriyor. Kitapta kertenkele ile peygamberdevesi arasındaki kavganın anlatıldığı bölümde inanılmaz bir gerilim var. Ve ben şey düşündüm burada, bilim adamı ya da gazeteci olmak, dünyaya müdahale etmeden gözlemlemeye dayanıyor. Bilim adamı merakına yeniliyor mesela, ama gazeteci, olmuş olanı dünyaya gösterip, müdahale etmeyi kamuya bırakıyor. Neyse, neyse… Bi de şey var kitapta, peygamberdevesinin seks yaptığı bölüm. Dişi olanı, arkasında olan partnerinin başından itibaren yemeğe başlıyor ve o yerken sevişme devam ediyor. Dehşete düşüyor insan.

Elbette sadece hayvanlarla da bitmiyor, çok güzel yerler de anlatılıyor kitapta. O muhteşem zeytinlikler sıradan kalıyor, zambaklı göl, siklamen korusu, satranç tarlaları anlatıları yanında.




İlginç bir kesişme oldu benim kitabı okuduğum zamanla evde olup bitenler arasında. Bora’nın, akvaryumlara, balıklara, su bitkilerine yoğun ilgi gösterdiği bir dönem başladı. Eskiden beri isterdi akvaryum da, ben evin küçüklüğünü, benim suyla ilgili şeyleri sevmeyişimi bahane gösterip reddediyordum. Sonunda, biz bu geniş eve taşınınca bahanem kalmadı. Bora'nın, Atakan’ın doğumgününde ona aldığı küçük bir balıkla başlayan hikaye iyice dallanıp budaklandı. Önce büyük bir akvaryum alındı, sonra erkeği siyah, dişisi beyaz molly’ler, kuyruğunda ince bir uzantısı olup olmamasına göre cinsiyeti ayırt edilen turuncu kılıçkuyruklar, benim çok sevdiğim sevimli, tombul, çalışkan, puantiyeli giysili çöpçü balıkları, küçük, renkli lepisdes’ler, eh bunların yavruları filan derken kalabalık bir balık dünyası yaşamaya başladı evde. Bora, ilgilendiği konuda en ufak boşluk kalmasına tahammül edemediğinden, o günden beri tüm okumalarını su dünyasına yöneltti. Akvaryumda çeşit çeşit su bitkisi yetiştirmeye başladı, onlardan dal kopartıp çoğalttı. Ayrıca balıkların üreme durumlarına ilgi gösterip hepsinin çoluk çocuk sahibi olmasına özel gayret sarfetti. Gezmelerimiz hep akvaryumcularda son buldu, eğer habersiz dışarıya çıkmışsa Bora, biliyorduk ki bir akvaryumcuda geziniyordur. Ben önceleri onun akvaryuma olan bu ilgisinden sıkıldım biraz. Tina da öyle. Bora kapıdan içeriye girince önce Atakan’ın odasındaki akvaryuma yöneliyor ya, Kapıda Bora’yı gören Tina, tesadüfenmiş gibi kendini Atakan’ın kapısının önüne atıp, boylu boyunca uzanıyor. Ki, Tina’ya selam vermeden geçemesin Bora. Hatta karnını filan açıyor ki, o sevimliliği ile belki Bora odaya girmeyi unutur, onu kucağına alır, günlük sohbetini yapar. Ben elbette Tina gibi davranış bozuklukları göstermedim. Akvaryum sohbetlerini, yargılayıcı, pis bir sessizlikle dinledim. Ta ki Bora bana bir akvaryum ve içine de nefis, koyu mavi bir rengi, at yelesi gibi salkım saçak kuyruğu olan bir beta alıncaya kadar. Adı Cool. Yalnız yaşamayı seven, başka balıklara tahammül edemeyen, dişisine bile tahammül edemeyip, çiftleşmesi epey sorun olan bir balık. Bu nedenle adı Cool.

Bu akvaryum işi çok zor. Suyun sertlik derecesi, içindeki mineral oranları filan özel dikkat gerektiriyor. Suya eklenen bir sürü madde, temizleyen güçlü bir motor, ısısını ölçen termometre, ısısını ayarlayan başka bir alet daha vs vs bir sürü aparatı var. Zor iş. Ama Bora seviyor ve sabırla ilgileniyor. Hah, benim balık, Cool, mutfakta duruyor, yanında da biliyorsunuz, kuşumuz muhabbet kuşu Olcay.

Bu arada hep birlikte yaptığımız bir pet shop gezintimizde Arçil dört küçük ispinoza aşık oldu neredeyse. Kocaman, telli bir kafesin siparişini verdi derhal Bora. Ertesi gün hep birlikte gidip aldılar ve Arçil’in odasına kuruldu kafes. İki tanesi çilek ispinozu da diğer ikisinin cinsi ne, bilmiyorum. Sarılı, yeşilli karınları var onların. Çilek olanlarının ise kırmızı üstünde noktacıklar var. Çok sevimliler, yan yana durup, mırıl mırıl konuşuyorlar. “İsimleri nedir,” diye sordum Arçil’e. “Hepsinin adı, Olcay,” dedi. “Oo daha neler,” dedim. Başka isim bul!” Bora, Arçil için internetten bir sürü ispinoz bilgisi bulup, çıkış alıp verdi. İngilizce. Arçil böylece hem İngilizce’sini geliştirip hem ispinozları öğrenebilir.

Eh, evet Tina biraz bunaldı ama onu eskisinden daha çok seviyorum, hep gidip okşuyorum. Diyelim akvaryumun karşısında toplanmış balıkları mı seviyoruz, biri diyor ki, “şşşt Tina geldi.” Hepimiz Tina’ya dönüp, oo hoş geldiin, biz de balıklara bakıyorduk, kucağıma gel, ne güzel bir ablasın sen, hepsinin akıllı ablasısın, falan da filan, falan da filan…Tina pek yutmuyor, ama idare ediyor.:)





Ben bu yazıyı yazarken gökyüzündeki mavilik iyice soldu, beyazlaştı ve adaların üstüne sis çöktü. Dedim ki şimdi kendi kendime, acaba Bora gelse, dese ki,"bu iklim canıma tak etti, toplanıp gidiyoruz!":) Bora kış mevsimine bayılır, hayatta demez. Ben de üşenirim şimdi. Neyse.


Ben pencereden bakarken, kitaptan uyarlama bir film de olduğu aklıma geldi. Kitaptaki Korfu’yu daha canlı hayal etmişken, filmdeki Korfu’nun rengi üstüne toz serpilmişcesine, açık yeşil, açık pembe, açık mavi vs gibi pastel tonlarda (Tıpkı Justine'deki adaya benziyor filmdeki ada. belki yönetmen adayı tasavvur ederken Justine'in adasını baz almıştır). Film neredeyse kitaptan birebir uyarlanmış. Ancak kitaptaki lezzeti vermiyor. Çocuklarla birlikte izlenebilecek tipik bir televizyon filmi.

Durrell ailesi Korfu’da dört yıl kalıyor. 1939 yılında savaş patlak verdiğinde İngiltere’ye dönüyorlar.

Kitabı özellikle çocuk okuyucular çok beğenecek. Siz de okurken çok gülecek, eğleneceksiniz. Benden söylemesi.



Gerald Durrell
"Ailem ve Öteki Hayvanlar"
Çev: Ayşen Anadol
Kitap Yayınevi