kapı, ev, hasan ali toptaş, soğuk haller...

sevgili kaçakkova,

erteleyip durmakla parça parça ettiğim şu rusça dersine dün tekrar başladım. başlayınca da çok hoşuma gidiyor. bugün, bu mektuptan sonra da yapacağım iş, rusça kitaplarımı mutfak masasına yaymak olacak. rusça'ya çalışmak bir dil öğrenmekten çıktı da başlıbaşına sonsuz bir meşguliyete döndü benim için. yapmaktan hoşlandığım, sonu olmayan bir meşguliyet. bir tür matematik problemi çözer gibi yaklaşıyorum ona, dil öğreniyor gibi değil de. rusça öyle çünkü. bir basit cümle kurmak bile çok bilinmeyenli bir denklemi çözmek gibi.

geçen gün ev üstüne bir denem okudum*. sözden, dilden çıkarak evi tanımlıyor. sözün olmadığı yerde, hiç bir şeyin olmayacağını savlıyor, ki meselesi dille olan hasan ali toptaş'ı okurken ne kadar anlamlı bu söz. kişilikli her ulus, evinde diğerlerinde başka tarzda oturur, diyor. bavyera'da evler beyaz badanalı, kırmızı çatılıyken, ren bölgesine çıkıldıkça çatıların sivrileştiğini, sahile inildikçe evlerin duvarlarının, sıvasız tuğlalarla kaplı olduğunu, prusya'da evlerin saman kaplı çatılı, sıvalı duvarlı olduğunu, ağaç memleketi finlandiya'da ağaç kokulu, ağaç dokulu olduğunu evlerin... sonra, "kendinden başka hiç bir şeyi göstermeyen, göstergeler alanı" olarak japon evlerinden bahsediyor. yalnız, kentlerin merkezlerinin, evlerin içlerinin değil, tüm toplumsal yapıların ve tüm değerlerin de içi boş olduğundan japonya'da batılılaşmanın, zaten içi boş olan bu biçimlerin batılı değerlerle içlerinin doldurulmasıyla gerçekleştiğini söylüyor, ki türkiye'de tam tersi diye de belirtiyor. bizde biçim batılı, içerik türk.

ama denemede benim hoşuma giden şurası; geleneksel türk evi ile türk dilini örtüştürüyor. bora'ya anlattım dün ve çok zorlama buldu, gökyüzüne bakıp buluttan şekil çıkarmaya çalışmak kadar zorlama! öyle de olsa seviyorum dünyanın böyle rastgele değil de birbirinin nedeni sonucu olduğu şekliyle kaynaşmasını. şöyleymiş: eskiden yan yana, ayrı ayrı çadırlarda yaşayan ana baba, çocuklar, gelinler ve damatlar, türk evinde, yan yana ayrı odalarda ama bir çatı altında yaşamaya başlıyorlar. odaların birbiriyle çevresel ilişkisi ve bağlantısı yok. tam tersine her odanın, ortak bir alana, yani sofaya açılan bir kapısı var. odaların iç düzenleri de bir evin tüm işlevlerini karşılayacak şekilde donatılmış. yani her oda kendi başlarına bir bütün. diyor ki yazar, türkçe cümlede de birimlerin yan yana gelişleri birbirini etkilemediği için, cümledeki yerleri ne denli değişirse değişsin, bu yetkin söz dizim tarzından dolayı anlam bozulmamaktadır. yüklemin işlevini sofa yüklenir, odaların işlevini ise cümlenin diğer birimleri. odalar arsında ilişkisizlik, sözdizim birimleri arasındaki etkisizliğe denk gelir. örnek vermiş: dün gece evde herkes ayaktaydı. tümlecin, öznenin, zarfın yerini istediğimiz kadar değiştirelim; yüklemin bu birimlerle kurduğu bağ öylesine güçlü ki, anlam değişmiyor gerçekten de.

deneme, haremlik, selamlık bölgelerine ve türk misafirperverliğine doğru alanını genişletiyor, ama benim sevdiğim yer burasıydı ve dün rusça çalışırken düşündüm, eğer bu savın doğruluğuna inanırsak, rusça dilinden yola çıkarak geleneksel rus evinin odalardan odalara geçişli bir tür labirent ev olduğunu düşünmemiz gerekir. öyle mi acaba? bana kalırsa, rus evleri sürekli biçim değiştiren, değişen her birimle birlikte bütünü tümden farklılaşan, asla sabit olmayan çok karmaşık bir yapı.

aklım oradan oraya savrulurken ve aralık ayı geldi diye, dikkatini en çok kendine veren bu akılla rusça çalışmak epey zor oluyor işte. aralık ayı, evet, dediğiniz gibi, “her arada olma zamanı ya da durumu gibi bizi kendimize döndürüyor....” aralık. kapı. aralık kapı. yaşanmış bir zamandan yaşanacak olana geçişin resmi kapısı gibi aralık. “aralık” deyince, kapı da geliyor insanın aklına işte. aralık kapı, çıkmamıza izin veren bir duruş içindeyse de, dışarıdakine davet daha çok. “gel,” diyor, “gelebilirsin.” ama kapı, kapı olmakla gelmenin ve gitmenin, ayrılığın ve birleşmenin, bağlılığın ve terk edişin, iki yanlı bir edimin sürekli vurgulanışı gibi aynı zamanda, değil mi? yüreğimiz, kapının kanatlarının açılma ve kapanma sahnesinin imgesiyle pır pır eder durur. ne kadar tıklatırsanız tıklatın, kapı, açılma olanağı varken açılmamakla reddedilmenin o korkunç, soğuk yüzü bazen.

içeri ya da dışarı çıkma olanağı sunarken, olacakların tüm sorumluluğunu bize bir kez daha anımsatan tarafsız, tarafsızlığıyla soğuk bir sınır bölgesi. önünde, olacakları hesap ettiğiniz eklemli bir duvar. kapı açıldı. kapı aralık. eşikteyiz şimdi. eşik de bir tereddüt bölgesi işte. karar vermenin, seçim yapmanın zamanı. dediğiniz gibi kendimize dönüp bu eşikten geçmeyi, eşiğin öncesini ve sonrasını iyice tarttığımız bölge. hem bu kapı bakalım bizim kapımız mı? kapıdan geçince karşılaştığımız kişinin de kapısı belki. yani kapı iki yüzüyle iki ayrı kişiye ait belki de. o halde açılan kapıdan geçtiğimiz anda başka bir insanın kapısıyla tanışacağımız gibi, geçmekle değişen kendimizi tanımamız da başlıbaşına bir sorun.

belki de kapı, hiç böyle karamsar bir anlamlandırmayı haketmiyordur. eh işte kapı dediğiniz de, duvar olmamakla, eklemli bir hareket olanağı olduğunu anımsatmakla, bize sonsuz kere giriş çıkış güvencesi vermektedir belki. bir şekilde içeriyi ve dışarıyı bizim için hazır halde tutmaktadır. hem belki bir sınır bölgesi olma haliyle, kendi varoluşumuzu anlamlandırmaya daha çok olanak veriyordur. belki kendimizi anlamamız için bir geçittir. içeriyi almak veya dışarıda bırakmakla görevli kapı, aralık ayında bu görevinden vazgeçer ve işinin gücünün sadece kendi varoluşumuza bir geçit olduğunu vurgulamak için öylece aralık kalır. biz de düşünürüz işte, aralık geldi, yaşasın yılbaşı, bu yıl kesinlikle sigarayı bırakacağım:P

nedir bu kapı mapı hikayesi yahu! :)sevgili kaçakkova, siz burayı okumaya, kahvenizi hazırlamak ve bir zaman parçası ayırmakla tören havası da vermiş oluyorsunuz ya, hoşunuza giden bir yazıyla karşılık vermek istedim de ondan konuşup duruyorum. siz sonsuz inceliğiniz ve şefkatinizle ne yazsam beğendiğinizi söyleyerek bir kapı aralamış oluyorsunuz bana ve ben bu iltifatları kabul ederek sizin açtığınız bir kapıdan da geçmiş oluyorum. cömertçe söylediğiniz güzel sözlerinizle size ait olan bu kapıya gire çıka azıcık, azıcık da olsa sizi andırmak istiyorum. beceriyor muyum? yooo... ama niyetim iyi gördüğünüz gibi ve yazının tek derdi size bir tür teşekkür etmek.

ben size asıl hasan ali toptaş’tan bahsedecektim söz verdiğim gibi. öncelikle söyleyeyim; çok, çok sevdim hasan ali toptaş'ı. henüz üçüncü kitabındayım ve yayınlanma sırasına göre okuyorum ya, zamanla sanki o daha iyi oluyor ve zamanla ben onun diline alışıp daha çok anlayıp seviyorum onu. lawrence durrell gibi kibirli bir yazar okuyucuyla arasına ne kadar mesafe bırakırsa, hasan ali toptaş kadar alçakgönüllü bir yazar da o kadar mesafe bırakıyor. böylesine pür alçakgönüllülük, sizin beğeninize, onayınıza da ihtiyaç duymuyor. toptaş, “hayatı kelime kelime genişletmek”isteğiyle yazdığını söylerken, kendi yazma halini bundan daha iyi açıklayamazdı herhalde. şiir sevmeyen birinin onu anlaması, sevmesi ne kadar zor olurdu. ilk kitabını yavaşça okudum. buna kitap zorladı biraz da. nasıl ki bazı şiirleri, eğer coşkulu melodisi son dizeye kadar koşturarak gitmenize neden olmuyorsa, yavaşça ve tekrar tekrar okumanız gerekir, bu da öyleydi. hasan ali toptaş’ın sözcüklerini, sözcüklerin öyle şaşırtıcı bir şekilde bir araya gelişine nasıl hayran kaldım, anlatamam. anlatamıyorum, canım sıkılıyor. onun sözcükleri tuhaf bir matematikle, şaşırtıcı bir labirentte dolaştırıp hiç de zorlamadan yan yana getirişi var ya, sözcüklerin bu kadar lezzet verdiğini şiir dışında ilk onda gördüm. bana kalırsa hikaye ya da roman değil de düpedüz şiir yazıyor zaten. ben bu kitabının daha başından onun borges’i sevdiğini sezmiştim. okuyacak olanlar bana hak verecektir, kimi öykülerde epey belirgin bu.

ikinci okuduğum kitap “sonsuzluğa nokta,” bir roman. şiirse güzel bir şiir, romansa, karakterler çok güçlü anlatılmamış bana kalırsa ve ilginç bir kurgu denemiş, fena da olmamış, ama nasıl desem sonlara doğru epey aceleye gelmiş gibi. üslup deseniz, mükemmel! eğer kurgunun akıntısında hızla kayarak bir sona gitmek istersen, dille alıp veremediğin yoksa toptaş’a haksızlık edip, sıradan bir kitap olduğunu düşünebilirsin. ama sözcükler seni heyecanlandırıyorsa, dünyanı sözcüklerle genişletmek ve anlamlandırmak istiyorsan, hasan ali toptaş’tan daha iyisi yok bence. bu romanında, örtülü kalmış bir nokta var. niçin bu kadar örtülü bıraktığını bilemedim. isvan’ı turan vurmadı mı? hem de gülderim için. o halde, arka planda kalmış turan’ın hikayesi çok, çok çekici bir hale geliyor. Ama öyle kuytuda kalmış ki gizemli olmaktan çıkıp, okuyucu için tümden karanlık bir hadise olarak fark edilmeyebilir bile. bir de kitabın evlilik kurumuna, mülk edinmeye, bir işte çalışmaya vs çok bildik, klişe bir karşı duruşu var. hiç gereği yokken, çok bildik argümanlarla ve biraz safcana bir karşı duruşla eleştirisi var ki, insan, dilin olanaklarını bu kadar cesurca, titizlikle, incelikle, bu kadar lezzetli kullanan bir yazarın dünyayı anlamlandırışının bu kadar zayıf olmasına şaşırıyor.

dün akşam “gölgesizler”e başladım. henüz başındayım, ama dil desen hasan ali toptaş’ın mükemmel dili, kurgu desen şahane görünüyor ve karakterler inanılmaz hoş anlatılmış. öyle sevdim ki kitabı, heyecandan devam edemedim de, kitabı kapayıp kapayıp şöyle bir dolaşıp yine döndüm. bakayım kaçıncı sayfadayım… henüz yirmibeşinci sayfadayım. ama nasıl desem, birkaç günüm çok ama çok keyifli geçecek onunla. ben her ne kadar yazarın yazış sırasıyla okuyorsam da, neolitik hanım'a önerim, ilk kez gölgesizler ile başlayıp, aşık olması hasan ali toptaş'a ve sonra diğerlerine geçmesi.

kısaca, hasan ali toptaş ile tanıştığıma çok sevindim. tüm kitaplarını okuyup bitirdiğimde de dönüp dönüp okurum onu. en çok şiir okumak istediğimde okurum, hikaye okumak istediğimde de okurum. muhtarı özlerim, cıngıl nuri’yi merak ederim. bedran, yorganın altındaki elinde tabancasıyla öyle beklerken, kapı açılacak mı diye heyecanlanırım. çok iyi oldu bu. okumasam ayıp etmiş olurdum. onu okumayı seçtiğiniz biçimiyle büyük bir yazar bence. türkçe onunla daha da güzelleşen bir dil. ne desem bilmem, edebiyata meraklı herkesin okumasını şiddetle öneririm.

peki kaçakkova, siz nasıl buldunuz hasan ali toptaş’ı? merakla bekliyorum yanıtınızı. ben ısrarla "siz" diyorum size ya, bende bu senler sizler çok karışır. sen diyip durduğum arkadaşıma sizli bizli ettiğim sohbetler de vardır. bir soğukluk olarak değerlendirmeyin bunu, lütfen. bir şey olarak... hmmm... daha iyi bir açıdan görmek için bırakılmış bir mesafe olarak değerlendirin. bora, sosyal ilişkilerde soğuk olduğum tesbitinde bir açıdan haklı. o açı da kendi açısı elbette, karışamam. ama eğer bana neden böyle olduğunu sormuş olsa; ona sosyal ilişkilerde onunla çok farklı iletişim biçimlerimiz olduğunu, be nedenle, onun yanında kurduğum iletişim biçimlerimin utangaç, çekimser, giderek sessizliğe dönük olduğunu söylerdim. ama bana bağımsız olarak kurduğumuz iletişim biçimlerinde kiminkinin daha akıllıca olduğunu sorsanız, bora'nın ki derim. ben insanlardan heyecan duyarım, merak ederim, yaklaşırım, çok yaklaşırım, sorularımla özel hayatı ilgilendiren alanları ihlal ederim, coşarım... merakım geçer, durulurum. uzaklaşmam ama ilgim karşımdakinden, karşımdakinin bende bıraktığı izlenime dönüktür artık. bu da istikrarsızlık yaratır. belki bir tür küskünlük de yaratır. iletişimimi kopardığım ama deliler gibi sevmeye devam ettiğim bir sürü insan vardır zihnimde böyle. sosyal hayatı genel olarak bilmem. beceremem. genel, düz ayak ilişkilerde, kime nasıl davranılır, kim ne diyerek ne anlatmak ister, anlamam. bana bir şeyin ima edilmesinden hiç hoşlanmam. beni en çok kızdıran şeydir bu. sorulara açık yüreklilikle yanıt vermeye çalışırım ve bu konuda müthiş içten olmaya gayret ederim. açık yüreklice kendim hakkında reklamcıların kullandığı SWOT analizini yaparım. bundan gocunmam.

böyle olmakla beraber, çok da sağlam bir duruşum yoktur. nasıl desem, çok merhametli, çok etkiye açık, insanlara çok güvenen, çok yumuşak bir tabiatım var. üzülmeye filan çok açığım. bir şekilde kendimi korumaya alıp, kabuk bağladığım, bu kabuğun zamanla buz tuttuğu haller de yok değil. bu nedenle soğuk bulunduğum ilişkiler oluyordur.

ayrıca çok utangacım. zamanla bunu atlattım biraz ama, hala çok utangaç olduğum, utangaçlığımı kibirli bir suskunlukla gizlediğim hallerim de var.

neyse, bora böyle demekle haklı mı? evet, onun bakış açısıyla yerden göğe kadar haklı ama işte siz de biliyorsunuz çoğu kez sıcak olan benim, "soğuk" bulunma hallerimin nedenlerini. bunu bildikten sonra dümdüz, soğuksun, sen denir mi? denmez!

endişeliperi'yi sıcak buluyorsunuz, ki gerçekten de öyle, onun kadar sıcak değilim sanırım. ama hep diyorum, en yakın arkadaşım endişeliperi'ye zamanla daha çok benziyorum ve ileride, "eminim kitap kapaklarinin içlerine ve buraya yazdiklarima baktigimda kendimi endişeliperi'de taniyacağım, belki bambaska bir "benlik kurgusu"yla ama yine de "kendi hakikatim"e sadik olarak...."

sevgiler.

----------------------------------------------------
* ömer naci soykan, ev üstüne felsefece bir deneme